งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง

                วุฒิศักดิ์ กะตะศิลา  (2541) ศึกษาบทบาทหมอลำราตรี ศรีวิไล ผู้บุกเบิกลำซิ่ง การศึกษาพบว่า บทบาทด้านการลำ หมอลำราตรี ศรีวิไล รับงานทั่วไป ลำช่วยงานของหน่วยงานราชการลำประกวด ลำอัดแผ่นเสียง วีดีทัศน์ และเทปบันทึกเสียงเพื่อการจำหน่ายและเผยแพร่ ด้านการแต่งกลอนลำ หมอลำราตรี ศรีวิไลได้แต่งกลอนลำสำหรับตนเองและลูกศิษย์ ใช้ในงานทั่วไป สำหรับลำประกวด และใช้สำหรับลำรณรงค์เรื่องต่าง ๆ ที่หน่วยงานราชการขอความอนุเคราะห์มา กลอนลำมีเนื้อหาที่ทันสมัย และทันเหตุการณ์อยู่เสมอ ด้านการบริหาร ได้ช่วยเหลือราชการและองค์กรเอกชน โดยการแต่งกลอนลำส่งเข้าร่วมและนำคณะหมอลำไปช่วยงานแสดง ตลอดจนบริจาคทรัพยากรช่วยเหลือ งานกุศลอยู่เสมอ ที่สำคัญ คือ สร้างงานให้เยาวชนอีสานมีงานทำ ด้านการสอนสำหรับหมอลำราตรี ศรีวิไล มีวิธีการสอนและขั้นตอนที่มีประสิทธิภาพ มีลูกศิษย์ที่อยู่ประจำและลูกศิษย์ที่เรียนทางไปรษณีย์จำนวนมาก ด้านการบริหารธุรกิจหมอลำ เพื่อรับงานให้ตนเองและลูกศิษย์ มีสำนักงานหมอลำเป็นของตนเอง นอกจากนี้หมอลำราตรี ศรีวิไล ยังสนับสนุนให้ลูกศิษย์เข้าแข่งขันในการประกวดหมอลำ จนประสบผลสำเร็จเป็นจำนวนมาก ด้านการบริการสังคม ได้บริจาคทรัพย์ให้วัดและสถานศึกษาเป็นวิทยากร เข้าร่วมประชุมสัมมนา ให้ความช่วยเหลือเยาวชนโดยการสร้างอาชีพให้แก่เยาวชน ด้านการประยุกต์พัฒนาศิลปะการแสดงได้พัฒนาลำกลอนจนเกิดเป็นลำกลอนซิ่ง หรือลำซิ่ง มีการนำเอาเครื่องดนตรี ในวงดนตรีลูกทุ่งมาใช้สำหรับบรรเลงประกอบลำซิ่ง และยังคงรักษาเครื่องดนตรีอีสาน ไว้เป็นหลัก นอกจากนี้ยังได้พัฒนาลำกลอนซิ่งไปสู่ลำซิ่งคอนเสิร์ตในปัจจุบัน

                เสงี่ยมบึงไสย์   (2533) ได้ศึกษาบทบาทของลำกลอนในด้านการเมือง การศึกษาพบว่าโลกทัศน์เกี่ยวกับรูปแบบของสังคม เนื้อหาของกลอนลำ ได้สะท้องถึงแนวคิดเกี่ยวกับรูปแบบของสังคมอยู่ 2 ลักษณะ คือ สังคมในอุดมคติ และสังคมที่เป็นจริง ซึ่งได้สะท้องแนวคิดเกี่ยวกับสังคมในอุดมคติว่า หมายถึงสภาพสังคมที่ดีงามที่เต็มเปี่ยมไปด้วยความอุดมสมบูรณ์ ความเจริญก้าวหน้า ความผาสุ ที่ประชาชนคาดหวังว่าจะได้รับการจัดสรรจากรัฐบาล และเป็นความหวังที่รัฐต้องการจัดสรรให้กับประชาชน ส่วนสังคมที่เป็นจริงนั้น บทกลอนลำที่สะท้อนสภาพสังคมที่เป็นจริงในปัจจุบันหลายประการ คือ แนวความคิดเกี่ยวกับความแตกต่างของกลุ่มอาชีพในสังคมที่เป็นข้าราชการและเกษตรกร การคอรัปชั่นในวงราชการ ปัญหาเกี่ยวกับความยากจนของประชาชน และความคิดเกี่ยวกับการแบ่งชนชั้นในสังคม ให้ประชาชนมีความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ เชิญชวนให้ผู้หลงผิดกลับใจ เข้ามามอบตัวกับทางราชการ รณรงค์เกี่ยวกับการป้องกันและปราบปรามยาเสพติดให้โทษ การวางแผนครอบครัว การส่งเสริมสุขภาพอนามัย การไม่กินปลาดิบ การรู้หนังสือ การปลูกป่าทดแทน

                สิทธิศักดิ์ จำปาแดง (2548)  ได้ศึกษาบทบาทของหมอลำในการแก้ปัญหาสังคม พบว่าบทบาทของหมอลำในการแก้ปัญหาสังคมมีบทบาทหลายประการดังนี้ ประการแรกความมั่นคงของประเทศโดยการแต่งกลอนลำและลำรณรงค์ต่อต้านลัทธิคอมมิวนิสต์และส่งเสริมประชาธิปไตย ประการที่สองด้านการศึกษา ศิลปินแต่งกลอนลำ และลำรณรงค์ให้ประชาชนสนใจในการศึกษา ประการที่สามด้านสาธารณสุขมีการณรงค์ควบคุมจำนวนประชากร การควบคุมโรคติดต่อ และการส่งเสริมการออกกำลังกาย ประการที่สี่ด้านการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม มีการรณรงค์เพื่ออนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และการกำจัดสิ่งปฏิกูลในชุมชน ประการที่ห้าด้านการป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติด มีการรณรงค์ให้เห็นโทษยาเสพติดทุกชนิด ผลของการรงณรงค์กับการเปลี่ยนแปลงแนวคิดและพฤติกรรมของผู้รับสื่อกลอนลำมีหลายประการ ประการแรกด้านความมั่นคงทางการเมืองการปกครองของประเทศ ลัทธิคอมมิวนิสต์หมดไปจากประเทศไทย ประการที่ สองด้านสาธารณสุข ผลการเปลี่ยนแปลงด้านประชากรอัตราการเกิดประชากรลดลงและประชาชนเข้าใจเกี่ยวกับการคุมกำเนิดและการวางแผนครอบครัวด้านสุขอนามัย ประชาชนเข้าใจวิธีการดูแลสุขภาพมากขึ้น ชาวอีสานเริ่มเข้าใจเกี่ยงกับสุขภาพในการดำเนินชีวิต ประการที่สามปัญหาด้านทรัพยากรธรรมชาติมีการตื่นตัวมากขึ้น ประการที่สี่ด้านการป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติด ได้ผลบางส่วนซึ่งต้องใช้มาตรการทางกฎหมายควบคู่กันไป การรณรงค์ทุกด้านเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีหลังจากใช้สื่อกลอนลำในการรณรงค์

                จิราวัลย์ ซาหลา (2546) ได้ศึกษากระบวนการเรียนรูกระบวนการถ่ายทอดศิลปะ การแสดงของหมอลำอาชีพ  พบว่า กระบวนการเรียนรู้ของศิลปินหมอลำอาชีพทุกแขนงจะมีกระบวนการเรียนรู้ที่คล้ายคลึงกัน คือ ผู้เรียนต้องมีใจรัก บิดามารดาเป็นหมอลำ และฐานะครอบครัวยากจนต้องการหารายได้ โดยเริ่มเรียนรู้จากการไปแสวงหาครูผู้สอนและสมัครเป็นลูกศิษย์ ทดสอบน้ำเสียง ท่องกลอนลำ ฝึกท่าทางประกอบให้เข้ากับแคนและดนตรี ฝึกซ้อมร่วมกับผู้แสดงอื่น ออกรับงานแสดง และฝึกฝนพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่อง สำหรับกระบวนการถ่ายทอดของศิลปินหมอลำอาชีพนั้น มีวิธีการถ่ายทอดความรู้ให้แก่ลูกศิษย์โดยมีวิธีการถ่ายทอดตามที่ตนได้ฝึกฝนและเรียนรู้มา โดยครูผู้สอนเป็นผู้ชี้แนะ สาธิต การฝึกปฏิบัติจริง และเลียนแบบจากต้นแบบ (ตัวครูผู้สอน) ส่วนแนวทางการจัดกระบวนการเรียนรู้และการถ่ายทอดอย่างมีประสิทธิภาพ ควรมีการพัฒนาอย่างเป็นระบบ โดยเริ่มต้นจากการจัดตั้งโรงเรียนหมอลำ หรือศูนย์การเรียนอาชีพเรื่องหมอลำ กำหนดหลักสูตร รูปแบบ วิธีการถ่ายทอด ขอความร่วมมือจากหน่วยงานภาครัฐให้การสนับสนุนงบประมาณและควบคุมมาตรฐานการดำเนินการ ควรมีการประชาสัมพันธ์เพื่อสร้างวิสัยทัศน์และจุดประกายความคิดผู้เรียนในการเป็นศิลปินหมอลำอาชีพเพื่ออนุรักษ์วิชาชีพนี้ต่อไป

                ราตรีราตรี ศรีวิไล บงสิทธิพร (2554) ได้ศึกษาสุนทรียภาพในกลอนลำของหมอลำกลอน : องค์ประกอบและปัจจัยเกื้อหนุนต่อการสร้างสรรค์ พบว่า องค์ประกอบทางสุนทรีภาพในกลอนลำของหมอลำด้านเนื้อหา ซึ่งได้แก่ เรื่องความรัก ความเชื่อ คำสอน ความงามของธรรมชาติ วิถีชีวิต และขนบธรรมเนียมประเพณี ด้านรูปแบบหรือฉันทลักษณ์ของกลอนลำ ได้แก่ กลอนร่าย กลอนกาพย์ กลอนเยิ้น และกลอนเพลง ด้านศิลปะการใช้ถ่อยคำได้แก่ การใช้ถ่อยคำที่สื่อความหมายได้ตรง ชัดเจน กระชับ การใช้คำสัมผัส คำอุปมาอุปมัย คำที่เป็นสุภาษิต คำคม และโวหารที่ก่อให้เกิดความสะเทือนอารมณ์แก่ผู้อ่านหรือผู้ฟัง

                ปัจจัยปัจจัยที่เกื้อหนุนต่อการสร้างสรรค์กลอนลำที่มีสุนทรียภาพ นั้นผู้แต่งกลอนลำแต่ละคนนั้น จะต้องมีความรู้ดังต่อไปนี้ คือ 1. ความรู้ด้วนเนื้อหา 2. ความรู้ด้านรูปแบบและฉันทลักษณ์ และ3.ความรู้ด้านศิลปะในการใช้ถ้อยคำ ซึ่งความรู้และทักษะทั้ง 3 ด้านนี้ ได้จากการสั่งสมประสบการณ์ต่าง ๆ ที่ผ่านเข้ามาในชีวิตของนักแต่งกลอนลำแต่ละคน ประสบการณ์เหล่านี้ได้แก่ 1. การศึกษาเล่าเรียนทั้งนอกระบบและในระบบโรงเรียน 2. การมีอาชีพศิลปินหมอลำ 3. ประสบการณ์พิเศษในชีวิต 4. การเรียนรู้จากครู 5. การมีประสบการณ์ทางภาษา วรรณกรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีจาการบวชเรียน 6. การศึกษาค้นคว้าด้วยตนเอง 7. การมีใจรักและขยันหมั่นเพียรด้วนการแต่งกลอน และ8. ความรักในการอ่าน การคิด การสังเกต และการใฝ่ฝัน ของนักแต่งเพลงประสบการณ์ทั้งหลายเหล่านี้ต่างก็มีส่วนช่วย

                ธีระพงษ์ โสดาศรี (2537) ได้ศึกษาบทบาทสำนักงานหมอลำ ในอำเภอเมืองขอนแก่น จังหวัดขอนแก่น พบว่า ในด้านของสำนักงานหมอลำส่งเสริมหมอลำ สำนักงานหมอลำที่หมอลำระดับครู หรืออาจารย์ผู้จัดการสำนักงานหมอลำจะส่งเสริมหมอลำด้วยการสอน การแสดงทุกอย่าง โดยการสอนลำจะใช้วิธีให้ท่องกลอนลำ และสาธิตให้ทำตาม โดยเฉพาะสำนักงานหมอลำราตรี ศรีวิไล ได้จัดการสอนหมอลำกลอนอย่างมีระบบ ส่วนสำนักงานหมอลำ เรื่องต่อกลอนจะมอบให้คณะหมอลำส่งเสริมด้านการสอนกันเอง สำนักงานเป็นเพียงผู้เสนอแนะการแสดงเท่านั้น นอกจากนั้น อาจจะมีบางสำนักงานที่จะสอนการแสดงให้หมอลำทุกคน และผู้สอนแสดงสำรองไว้แสดงแทนหมอลำตัวจริงที่อาจจะออกไปประกอบอาชีพอื่น

                จุรารัตน์ เพ็ชรจันทึก (2541) ได้ศึกษาการบริหารศูนย์การเรียนชุมชน กรมการศึกษานอกโรงเรียน กระทรวงศึกษาธิการที่ได้รับรางวัลดีเด่นระดับจังหวัด : ศึกษาเฉพาะกรณี ศุนย์การเรียนชุมชนบ้านหินโคน ตำบลหินโคน อำเภอจักราช จังหวัดนครราชสีมา พบว่า การศึกษาตามอัธยาศัย ของครูประจำกลุ่มได้แบ่งสัดส่วนพื้นที่ของศูนย์การเรียน ในการจัดกิจกรรมการศึกษานอกโรงเรียนที่สามารถปรับเปลี่ยนได้สะดวกส่วนการศึกษาตามอัธยาศัย ชุมชนสามารถเข้ามาใช้บริการได้ตลอดเวลา ซึ่งครูประจำกลุ่ม ได้แต่งตั้งนักศึกษาไว้บริการทุกวัน การจัดกิจกรรมในศูนย์การเรียน จะเป็นบทบาทหน้าที่ขององค์กรนักศึกษาโดยครูประจำกลุ่มจะเป็นที่ปรึกษา ปัญหาที่พบ ขาดวัสดุ อุปกรณ์สื่อการเรียน ประชาสัมพันธ์ ขาดงบประมาณสนับสนุนการจัดกิจกรรมการศึกษาตามอัธยาศัย ทำให้ไม่สามารถดำเนินได้ต่อเนื่องแก้ปัญหา โดยประสานงานกับศูนย์บริการการศึกษานอกโรงเรียนอำเภอ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อขอรับการสนับสนุน วัสดุ อุปกรณ์สื่อต่าง ๆ และใช้เงินส่วนตัวครูประจำกลุ่มและการจัดกิจกรรม

                สมพงษ์  สุวรรณโคตร (2536) ได้ศึกษากระบวนการดำเนินงานศูนย์เยาวชนตำบลกุดหว้ากับศูนย์เยาวชนตำบลจุมจัง อำเภอกุฉินารายณ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ พบว่า 1) การจัดตั้งศูนย์เยาวชนตำบลทั้งสองแห่ง ใช้การจัดค่ายเยาวชนเป็นวิธีการในการรวมกลุ่มเยาวชน 2) คณะกรรมการศูนย์เยาวชนตำบลกุดหว้าปฏิบัติงานตามบทบาทหน้าที่ ได้อย่างมีประสิทธิภาพกว่าคณะกรรมการศูนย์เยาวชนตำบลจุมจัง เนื่องจากคณะกรรมการศูนย์เยาวชนตำบลกุดหว่ามีการสืบทอดอุดมการณ์ ถ่ายทอดความรู้ ประสบการณ์และวิธีปฏิบัติงานตามบทบาทหน้าที่ จากผู้ที่เคยปฏิบัติหน้าที่คณะกรรมการแต่ได้พ้นภาระหน้าที่ไปแล้ว แล้วถ่ายทอดให้กับผู้ปฏิบัติหน้าที่คณะกรรมการชุดปัจจุบัน 3)ศูนย์เยาวชนตำบลกุดหว้ามีการดำเนินกิจกรรม ทั้งในกิจกรรมสนับสนุนศูนย์เยาวชนตำบล กิจกรรมพัฒนาศูนย์เยาวชนตำบล และกิจกรรมแสดงพลังศูนย์เยาวชนตำบลและการดำเนินกิจกรรมดังกล่าว ศูนย์เยาวชนก็สามารถกระทำได้อย่างสม่ำเสมอและมีประสิทธิภาพ

                จากที่กล่าวมาสรุปได้ว่า การดำเนินการตามอัธยาศัยของศูนย์การเรียน มีการเอื้ออำนวยต่อการมาใช้บริการศูนย์การเรียนอย่างมาก ข้อมูลของศูนย์การเรียนมีการเปิดกว้างมากทั้งผ่านสื่ออินเทอร์เน็ต ผ่าน CD และ DVD เผยแพร่กันมาก และการเนินงานของศูนย์การเรียนก็ดำเนินกิจกรรมได้อย่างราบรื่นเพราะมีการจัดตั้งคณะกรรมการผู้ดีแลศูนย์การเรียนอย่างเป็นระบบ สิ่งที่ขาดแคลนภายในศูนย์การเรียนก็คือ อุปกรณ์สื่อการเรียน ประชาสัมพันธ์ ขาดงบประมาณสนับสนุนการจัดกิจกรรมการศึกษาตามอัธยาศัย

                จากการศึกษางานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับชีวิตประวัติผลงานของแม่ครูราตรี ศรีวิไล นั้นพบว่าบทบาทที่สำคัญคือ ลำช่วยงานของหน่วยงานราชการลำประกวด ลำอัดแผ่นเสียง วีดีทัศน์ และเทปบันทึกเสียงเพื่อการจำหน่ายและเผยแพร่ ด้านการแต่งกลอนลำ หมอลำราตรี ศรีวิไลได้แต่งกลอนลำสำหรับตนเองและลูกศิษย์ ใช้ในงานทั่วไป สำหรับลำประกวด และใช้สำหรับลำรณรงค์เรื่องต่าง ๆ ที่หน่วยงานราชการขอความอนุเคราะห์มา และได้นำความรู้ด้านหมอลำมาจัดให้เกิดกระบวนการเรียนการสอนโดยจัดตั้งศูนย์การเรียนภูมิปัญญาไทย และได้ถ่ายทอดการแสดงหมอลำ จัดทำหลักสูตรหมอลำ หลักสูตรการแต่งกลอนลำ ให้แก่ลูกศิษย์ผู้มาเรียน และจากงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง หมอลำนั้นถือได้ว่าเป็นภูมิปัญญาอีสานที่สืบทอดมาจากรุ่น ปู่ ย่า ตา ยาย ช่วยให้คนอีสานมีอาชีพทำหลังจากที่ว่างเว้นจากการทำไร่ทำนาและยังยึดอาชีพหมอลำกันจนมาถึงปัจจุบัน